Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги, хусусан 2019 йил 25 декабрдаги ЎРҚ-597-сонли “Инвестициялар ва инвестицион фаолият тўғрисида”ги  Қонунининг 54-моддаси ва  Ўзбекистон Республикаси Божхона Кодексининг 297-моддалари божхона божини тўлашдан озод этиш кўринишидаги тариф имтиёзларини беришни назарда тутади. Бунда, устав фондида (устав капиталида) хорижий инвестицияси  ўттиз уч фоиздан кам бўлмаган корхоналар давлат рўйхатидан ўтган санадан бошлаб икки йил давомида  ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кирилаётган мулкка нисбатан юқоридаги имтиёзлардан фойдаланиши мумкин.

Шундай қилиб, агар сиз хорижий инвестицияси иштирокидаги корхона бўлиб ҳисоблансангиз (устав фондидаги хорижий инвестицияси камида 33%ни ташкил этса), шунингдек, давлат рўйхатидан ўтган вақтингиз икки йилдан ошмаган бўлса, ўз эҳтиёжлари учун олиб кирилаётган мулкка сертификатингиз бўлган ҳолда, Сиз ушбу мулкни олиб киришда божхона божи имтиёзларини олиш ҳуқуқига эгасиз. Таъкидлаш жоизки, имтиёзлар мулкни божхона эркин муомалага чиқариш режими расмийлаштируви вақтида тақдим этилади

Хорижий инвестицияси иштирокидаги  корхоналар томонидан ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кирилаётган мулкка сертификат (бундан буён сертификат) нима ва уни олиш учун қандай талаблар қўйилишини таҳлил қилиб кўрайлик.

Сертификатни бериш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 16 майдаги 136-сонли Қарори билан тасдиқланган “Хорижий инвестицияси иштирокидаги корхоналар томонидан ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кирилаётган мулкни аниқлаш тартиби тўғрисида”ги Низомга мувофиқ амалга оширилади.

Мазкур сертификат ваколатли орган – “Ўзбекэкспертиза” АЖ ва унинг ҳудудий бўлинмалари томонидан ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун импорт қилинаётган мулкка берилади.

Сертификатни олиш жараёни ариза берувчи томонидан “Ягона дарча”- www.singlewindow.uz унификацияланган божхона ахборот тизими орқали “Ўзбекэкспертиза” АЖ га  мурожаатдан бошланади. Яъни ариза берувчи барча ҳужжатларни онлайн тарзда юборади ва расмийлаштирилган сертификат электрон тизимда акс этади. Бу ариза берувчининг сертификат олиш учун ваколатли органга келиб кетиш вақти, шунингдек, хужжатларни қоғозда тақдим этиш билан боғлиқ бўлган харажатларни қисқартириш имконини беради. Шунингдек, сертификат йўқолган тақдирда, унинг мавжудлиги электрон тизимда акс этиб туради.

Сертификат қуйидаги талабларга риоя қилинган ҳолда берилиши мумкин:

·        мол-мулкдан бевосита ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиш;

·        ариза берувчининг ишлаб чиқариш майдонида (шу жумладан ижарага олинган майдонда) унинг ходимлари томонидан ишлаб чиқаришнинг асосий технологик жараёнлари амалга оширилиши;

·        ўзининг (шу жумладан ижарага олинган) асосий ва айланма маблағларидан, шу жумладан жалб этилган молиявий ресурслардан фойдаланиш.

Агар Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларида ўзгача ҳол назарда тутилмаган бўлса, қуйидагилар ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнига тегишли бўлмайди:

·        мол-мулкни майдалаш;

·        мол-мулкни навларга ажратиш;

·        мол-мулкни қайта ўраш;

·        қадоқлаш ёки ўраш;

·        мол-мулкни аралаштириш;

·        юқорида кўрсатиб ўтилган операцияларнинг иккитасини ёки ундан ортиғини бирга қўшиб олиб бориш.

Сертификат олиш учун ариза берувчи ишлаб чиқариш амалга ошириладиган жой бўйича ваколатли органга ёзма ёки электрон шаклда ариза беради. Аризага раҳбарнинг ёхуд ишлаб чиқариш учун масъул шахснинг имзоси билан тасдиқланган қуйидаги ҳужжатлар илова қилинади:

ариза берувчи хорижий инвестициялар иштирокидаги корхона сифатида давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисидаги гувоҳнома нусхаси, ушбу гувоҳнома бир йилда бир марта тақдим этилади (ариза берувчи қайта ташкил этилган тақдирда давлат рўйхатидан ўтказилганлик тўғрисидаги янги гувоҳнома нусхаси тақдим этилади);

ариза берувчининг раҳбари ва ишлаб чиқариш учун масъул шахс томонидан тасдиқланган ўзининг ёки ижарага олинган мавжуд бинолар ва асбоб-ускуналар (маҳсулотлар ишлаб чиқаришда ишлаб чиқариш қуввати кўрсатилган ҳолда), шунингдек ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган меҳнат ресурслари тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига оладиган ишлаб чиқариш тўғрисидаги маълумотлар;

ариза берувчининг раҳбари ва ишлаб чиқариш учун масъул шахс томонидан тасдиқланган ишлаб чиқариладиган маҳсулот бирлигига сарф нормаси (хом ашё, материаллар, бутловчи буюмлар ҳамда компонентлар ва ҳоказолар импорт қилинган тақдирда), шунингдек 12 ой учун мол-мулкка бўлган эҳтиёж ҳисоб-китоби;

ариза берувчининг раҳбари ва ишлаб чиқариш учун масъул шахс томонидан тасдиқланган ишлаб чиқаришнинг технологик жараёни тавсифи;

импорт контракт нусхаси ёки унинг асосида мол-мулк етказиб бериладиган бошқа ҳужжат;

мол-мулк Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб келинганлиги тўғрисида давлат божхона хизмати органлари белгиси қўйилган товарга илова қилинадиган ҳужжатлар нусхалари.

Ариза берувчи томонидан технологик асбоб-ускуналар ва уларга эҳтиёт қисмлар олиб келинган тақдирда, шунингдек ишларни бажариш ва хизматлар кўрсатиш учун мол-мулк олиб келинган тақдирда ишлаб чиқариладиган маҳсулот бирлигига сарф нормаси ўрнига олиб келинадиган мол-мулкнинг зарурлиги асосланган, шунингдек олиб келинадиган технологик асбоб-ускуналар ва уларга эҳтиёт қисмлар, шунингдек уларнинг вазифаси, ўрнатиладиган жойи ёки алмаштирилиши тавсифланган хат тақдим этилади.

Шуни таъкидлаш жоизки, тўлиқ бўлмаган ҳажмда тақдим этилган ҳужжатлар кўриб чиқиш учун қабул қилинмайди.

Сертификат олиш учун берилган ариза тушган кунидан бошлаб 4 иш куни мобайнида кўриб чиқилади. Ариза берувчидан қўшимча маълумотлар олиш зарур бўлганда аризаларни кўриб чиқиш муддати 6 иш кунигача узайтирилиши мумкин.

 “Ўзбекэкспертиза” АЖ ходимлари томонидан ишлаб чиқаришни экспертиза қилиш тақдим этилган хужжатларни кўриб чиқишдан бошланади. Тақдим этилган ҳужжатларда етарли зарур маълумотлар мавжуд бўлган тақдирда олиб келинадиган мол-мулкдан ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнида фойдаланиш учун шарт-шароитлар мавжудлигини аниқлаш учун ишлаб чиқариш жойининг ўзида ариза берувчининг ишлаб чиқаришини экспертизадан ўтказади (ариза берувчи ариза берилгандан кейин 3 иш куни мобайнида экспертнинг экспертиза ўтказиш учун ишлаб чиқариш амалга ошириладиган жойга киришини таъминлашга мажбурдир). Эксперт қуйидагилар билан танишиб аниқлаши керак:

–  аризачи тақдим этган хужжатлар билан танишиши;

– олиб кирилаётган ускунанинг ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнида қўлланиши учун шароитнинг мавжудлигини аниқлаши;

– аризачи тақдим этган хужжатлардан келиб чиқиб, олиб кирилаётган ускунани ишлатишнинг таҳминий муддатини аниқлаши.

Ишлаб чиқариш экспертизасининг натижалари ариза берувчи томонидан тақдим этилган ҳужжатларда кўрсатилган маълумотларга мувофиқ бўлган тақдирда эксперт томонидан экспертиза далолатномаси тузилади.

Экспертиза далолатномаси асосида ваколатли орган томонидан электрон порталга расмийлаштирилган сертификат киритилади. Ариза берувчи томонидан қоғоз шаклидаги сертификат талаб қилинган тақдирда ваколатли орган бир нусхада сертификат беради.

Яна бир муҳим жиҳати шундаки, сертификат инвойсга мувофиқ тузилган контракт доирасида республика ҳудудига олиб келинган мол-мулк ҳажмига (сонига) расмийлаштирилади. Сертификат мол-мулк Ўзбекистон Республикаси давлат чегарасидан ўтган кундан бошлаб 12 ойдан кечикмай берилиши мумкин. Сертификат 12 ойдан ортиқ бўлмаган муддатга берилади.

Сертификат беришга ариза кўриб чиқилганлиги учун ариза берувчи томонидан ваколатли органга мурожаат қилинган санада Ўзбекистон Республикаси ҳудудида белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баравари миқдорида тўлов тўланади.

Шундай қилиб, мазкур сертификат, олиб кирилаётган мулкни эркин муомала режимига чиқариш божхона расмийлаштируви вақтида  божхона божларини тўлашдан озод этиш кўринишидаги имтиёзларни беради ва шу билан хорижий инвестицияси иштирокидаги корхоналарга  товарларни ишлаб чиқаришда харажатларни сезиларли даражада қисқартириш имконини беради.